Баланың «онлайн әлемі»: қауіп пен қатер
Бүгінде интернет желісіндегі қауіпті контент балалар мен жасөспірімдердің өміріне елеулі қатер төндіруде. Күн сайын әлеуметтік желілерде ақпараттық қауіпсіздік қызметтері кәмелетке толмағандардың қатысуымен деструктивті мінез-құлық нысандарын (агрессия, есірткі құралдарын пайдалану, терроризм, суицидке дейін жеткізу және т.б.) насихаттайтын мыңдаған зиянды топтарды анықтап отыр. Жасөспірімдер мен жастардың басым көпшілігі интернетте жаман ештеңе болмайтынына сенімді. Бірақ, өкінішке орай, бұл ой қате.
Жастардың санасын улауда деструктивті топтардың жұмысына тоқталатын болсақ, алғашында дін туралы жақсы ақпарат беріп, адамға күмән тудырмайтын діни мәтіні бар сурет салып бастайды. Қарапайым тілде айтқанда «Жұма мүбәрәк болсын» деген сөзді қазақша жазып, адамға күдік тудырмайтын жол іздейді. Ал арабша мәтіннің шын мәніндегі аудармасы жихадха шақырған жазбалар болуы да мүмкін.
Деструктивті діни топқа кездейсоқ тіркелген жасөспірімге бірінші кезеңде тарату роботы немесе бот аккаунттан «сәлем» деп немесе «сен кімсің?» деп жазуы мүмкін. Ештеңеден күмәнданбаған бала оған жауап берсе, онда хат деструктивті ұйымның нақты мүшесіне жіберіледі, содан кейін ол жасөспіріммен хат алмасуды жалғастырады.
Одан кейінгі әрекеттер келесі жүйе бойынша жүзеге асырылады. Бастапқыда жағымды адам, мотиватор ретінде жасөспіріммен танысады, ортақ мүдделері немесе хоббиі анықталады немесе өмірге деген көзқарасы сәйкес келеді. Бұл жаңа дос оны жақсы түсінеді, сырын айтатын, ақылдасатын адамы болады. Мұнда интернет-технологиялар барлық алуан түрлі әдісті қолданады. Әртүрлі деструктивті мазмұндағы сайттарға сілтемелер ұсынылады, арнайы бейнелер, демотиваторлар жасалады, жарнамалық баннерлер, спам жіберіледі, топтар құрылады. Топта адамдар жасөспірімге (жас жігітке, қызға) «ең жақын дос» болып көрінген кезде, бала бұл топқа толығымен сенген кезде мұндай топтан құтқарылу мүмкіндігі аз қалады.
Неліктен кәмелетке толмағандардың деструктивті топтардың арбауына түсу қаупі жоғары? Жұмысқа тартушылар өздерінің жас ерекшеліктеріне қарай психологиялық ерекшеліктеріне, әлсіз, тұрақсыз психикасына, жоғары болжамдылығына, өзін-өзі төмен бағалауына; басқалармен өзара іс-қимыл жасай алмауына, өмірлік қиын жағдайына (отбасылық проблемалар, өзара қарым-қатынастардың бұзылуы, және т.б.) рухани тәрбиенің болмауына, гуманитарлық білім деңгейінің жеткіліксіздігіне сүйенеді. Жасөспірімнің күдікті топтарға енуінің алғышарттары – тәжірибесіздік, жауапкершіліктің жеткіліксіздігі, реніш, жалғыздық, түсінбеушілік тәжірибесі.
Көптеген ата-аналар дүрбелеңге түсіп, балаларына интернетті пайдалануға тыйым салады, олардың өмірі мен қарым-қатынасына толық бақылау орнатады, баланың қай топта екенін мойындауын және кез келген топтан дереу шығуын талап етеді. Мұның бәрі отбасындағы қақтығыстардың шиеленісуіне, өзара түсінушіліктің өсуіне және нәтижесінде баланың эмоционалды түрде отбасы мүшелерінен алыстауына әкеледі.
Бірақ отбасында, жақын және маңызды адамдармен қарым-қатынаста сенімсіздіктің болуы баланың бойында барлық жағымсыз әсерлерге, соның ішінде интернет арқылы деструктивті топтардың арбауына оңай ұшырауының негізгі себебі болуы мүмкін. Ең бастысы, тіпті тыйым салу, шектеу сипатындағы ең қатаң шаралар балалар мен жасөспірімдерді жағымсыз әсерлерден толық қорғауға кепілдік бермейтінін түсінуіміз керек.
Балаға интернетке деген тәуелділікті жеңуге көмектесу үшін, ең алдымен, ата-аналардың бала өміріне жауапкершілігі, қызығуы, назар аударуы керек. Баланың «онлайн әлемі» деп аталатын виртуалды шындық көмектің жалғыз мүмкін нұсқасы екенін түсіну қажет. Интернет желісінде қауіпсіз әрекет ету ережелеріне үйрету қажет. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету керек, балаға тәуелсіз шешім қабылдауға дағдыландыру үшін жағдай жасаған абзал. Кейіннен, басқа жағдайларда, ол бастаманы қолдана алады, жауапты болады, басқа адамдардың жағымсыз әсерлеріне қарсы тұра алады.
Балалармен өмірдегі және болашақтағы перспективалар туралы, өмірдің мәні, достық, махаббат, сатқындық сияқты маңызды тақырыптар туралы сөйлескен орынды. Егер сіз жасөспіріммен қиын тақырыптар туралы сөйлесуден аулақ болсаңыз, ол өзін ойландырған сұрақтардың жауабын сырттан іздеп әлек болады. Интернетте, онда ақпарат сенімсіз ғана емес, сонымен бірге қауіпті екенін жадымызда ұстағанымыз абзал. Балалар – біздің болашағымыз, біз олардың өмірі үшін жауаптымыз.
А. ҚОЙШЫБАЕВ,
Алматы қаласы Дін істері жөніндегі
басқармасының жанындағы «Кеңес
беру және оңалту» орталығының
маманы
Автор публикации
