Ислам діні – дәстүрдің діңі

«Радикалды исламшыл топтар өздерінің конституцияға қарсы үндеулерімен негізінен мемлекеттік институттарға қауіп төндіреді» деген түсінік бүгінгі күні дұрыс емес. Дәстүрлі емес және радикалды ұйымдардың идеологиясының ерекшеліктерін талдау ең алдымен олардың ұлтқа және қоғамдық құрылысқа қауіп төндіретінін көрсетеді.

Елбасымыз Н. Назарбаев бір сөзінде: «Ислам діні – халқымыздың рухани тірегінің бірі» деп бекер айтпаса керек.

Сондықтан болар, радикалдар ең алдымен қазақтың ұлттық салт-дәстүріне шабуыл жасайды. Мысалы, жат ағымдардың арасында «Намаз оқымаған адам кәпір» деген ұғым кеңінен таралған. Радикалдар «қазақтардың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрыптарының барлығы дерлік дінге енгізілген жаңалық» деп, оларды исламдағы бидғаттың (жаңалықтардың) көрінісі деп таниды.

Дәстүрлі емес және радикалды діни топтардың әрекетінен туындайтын негізгі қауіп – геосаяси және геомәдени құрылым ретінде ұлтқа және оның рухани мәдениетіне қарсы идеологиялық шабуыл екені анық.

Соның салдарынан жат ағым ұстанушылары «мұсылман емес» деп есептейтін дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарынан, киімдері мен әшекейлерінен бас тартады, мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардағы жұмысын тастайды (олардың айтуынша, мұның бәрі шариғатқа қайшы). Сондықтан олар барған сайын оқшауланып, «әл-уаала әл-бара» – сөзбе-сөз аударғанда – «достық пен кінәсіздік» ұғымын өзінше радикалды түрде дамытады. Бұл мүміндермен достыққа (сонымен бірге олар өздерін ғана «иман келтірген» деп таниды) және «кәпір» өмір салтына араласпауға (бұл түсінік олар үшін біршама кеңейген) қатысты пайдаланылатын түсінік.

Радикалдардың қызметі мемлекеттіліктің бір тұғырының ыдырауына себеп болуы мүмкін, ол өздеріңізге белгілі, идеология, мәдениет, тарих сияқты негізгі үш тірекке сүйенеді.

Тіректердің біреуінің жоғалуы сөзсіз құлдырауға әкеледі. Бүгінде қазақ халқының дәстүрлі діндарлығының беделін түсіріп, нәтижесінде қоғамда Қазақстанның мемлекеттілігіне, оның болмысына, діліне қол сұғушылық танытқан адамдар категориясының пайда болғанына куә болып отырмыз.

Қазақтардың салт-дәстүрлері ислам дінімен тығыз байланыста болған деген тезисті дәлелдей отырып, мынандай фактілерді келтіруге болады: Қазақ ежелден сәбидің маңдайына күйе жағып, жаман киім кигізіп, жаман көзден сақтау үшін түрлі түймелер, тиындар тігілген. Бірде халифа Осман ибн Аффан бір әдемі баланы көріп: «Оның иегіне қара дақ қой, ол жынданып кетпес үшін», – дейді. Әрине, қазақ халқы Османның серігінің бұл сөздері зұлым көздің жауын алғандардың назарын аудару үшін айтылғанын ескерген.

Бірақ кейбір мұсылмандар арасында радикалдардың ұсынысы бойынша бұл көпқұдайшылық пен бидғаттың белгісі деген қате пікір қалыптасқан. Шелпек тарату, құран оқыту, өсиет ету, шілдехана тойы – мұның бәрі исламның жарлықтарынан негіз алады.

Қазақтың «Таспен атқанды аспен ат», «Алланың көзі түзу болсын», «Періштенің аяғын шалсын» деген нақыл сөздері қазақтардың ислам дінін ұстанғанының толық дәлелі. Қазақ халқының мәдениетін мұқият талдап, зерделеу арқылы ислам дініне, пайғамбар сүннетіне байланысты сансыз сөздерді, әдет-ғұрыптарды табуға болады.

Қазақ отбасында балалы болған кезде туған-туыстары, достары ата-ананы «Бауы берік болсын» деп құттықтайды. Себебі, нәресте дүниеге келген кезде оны анасымен байланыстыратын кіндік кесіледі. Сондықтан қазақ кішкентай адамның Раббысымен байланысын нығайтқанын тіледі.

Марқұмның кебіні қазақ тілінде «ахыреттік киім» деп аталады, бұл аудармада «ақырғы өмір» немесе «соңғы сапар» дегенді білдіреді. Басқаша айтқанда, ақырғы өмірге, соңғы сапарға арналған киім.

Құрбан айт мейрамының алдында қазақтар қошқар сойып, оны «жақ» деп атап кеткен. Араб тілінде «шак» сөзі «күмән» дегенді білдіреді. Сағаттар мен күнтізбелер жетіспейтін қазақтар мерекенің басталуын білдіретін айдың нақты қай күні болатынына күмәнданған, сондықтан осы күнге дейін ұқыптылық танытып, бір малды бір күн бұрын сойған. Жат ағымдарды қолдаушылардың көбі оны «бидға» (күнә, бидғат) деп санағанымен. Бұл деректердің барлығы ұлттық салт-дәстүрдің діндегі маңызының нақты дәлелі.

М. ӘШІРБЕК,

Алматы қаласы Дін істері жөніндегі

басқармасының жанындағы «Кеңес

беру және оңалту» орталығының

маманы