Толеранттылықтың қазақстандық үлгісі
Ғасырлар бойы қазіргі Қазақстан аумағында түрлі тайпалар мен халықтар өмір сүрді, олар, әрине, қазақ мәдениетінде маңызды із қалдырды. Өйткені, ежелгі заманнан бері қазақ даласы «Азияның кілті мен қақпасы» болып саналады. Қазақстан әлемнің екі бөлігін: Еуропа мен Азияны байланыстыратыны белгілі, ал бұл соғыстар кезінде отырықшыланып, Қазақстан аумағында паналаған этностардың алуан түрлілігін білдіреді. Біреулер шаруашылық жүргізсе, біреулер қолөнерді үйренді, басқалары қазақтармен бірге соғысып, осы жерлерді қорғап қалған. Қазіргі жағдайда әлемнің кез келген бөлігінде біз әртүрлі сипаттағы, бірақ мәні бойынша біртұтас әлеуметтік қақтығыстарды байқаймыз, бұл қоғамдағы толерантты қатынастардың болмауының салдары. Бұл жерде, сірә, Қазақстан толеранттылықтың, яғни өшпенділік, алауыздық және кез келген зорлық-зомбылық түрлерін көрсетпейтін түрлі қоғамдық топтардың өзара түсіністігінің болуымен сипатталатын қоғамдағы өзара қарым-қатынастардың үлгісі болып келеді. Тәуелсіздігіміздің 30 жылы ішінде зайырлылық қағидаты егемен мемлекеттің жұмыс істеуінің іргелі негізіне және оның негізгі құндылықтарының біріне айналды. Атап айтқанда, аталған қағидат мемлекеттік қызмет, білім беру, мәдениет, денсаулық сақтау, отбасы және неке институты саласындағы әлеуметтік қатынастарды реттейді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев еліміздің дін саласындағы саясат конфессияаралық келісім мен толеранттылықты нығайтуға бағытталғанын нақты атап өтті. Елдегі ар-ождан бостандығына Конституция кепілдік береді. Өз кезегінде, Президент Қасым-Жомарт Тоқаев ел жастарына арнаған сөзінде Алланың құдіретіне деген терең сенім біздің азаматтарымыздың, әсіресе жастардың рухани өзін-өзі жетілдіруіне ықпал етуі керек екенін айтты. Бүгінгі таңда әлем елдерінің басым көпшілігі мемлекеттік құрылымның зайырлы принципін ұстанады. Бұл көпконфессиялы ортада үйлесімді қоғам құруға байланысты ХХІ ғасырдың үрдістеріне сәйкес келеді. Осыдан біраз уақыт бұрын саясат пен дінді бөлу идеясын көрнекті ойшылдар мен теологтар, соның ішінде мұсылман әлемінде алға тартты. Сонымен, Х ғасырда Орта Азия үшін дәстүрлі сенім негізін қалаушы Имам Әбу Мансур әл-Матуриди дінді ұстану мәжбүрлеу емес, адамның бостандығына байланысты деп жазды.
Сонымен қатар, зайырлылық пен діндарлық бір-біріне қайшы келмейді, өйткені біріншісі мемлекетті басқару формасын білдіреді, екіншісі рухани қажеттіліктерді реттейді. Мұндай бөлу, егер ол жойылмаса, онда кез келген жағдайда бір идеологияның екіншісіне қарсы тұруымен байланысты тәуекелдерді азайтады. Ең алдымен, бұл кез келген мемлекеттің басты басымдығы болып табылатын ұлттық қауіпсіздік саласына қатысты. Конфессияаралық үнқатысудың бірегей «рухани алаңы» – әлемдік діндер өкілдерінің форумын ұйымдастыру – Мемлекет басшысының осы салада халықаралық мойындауға лайық бастамасы. Әлемнің бірде-бір елінде мұндай идея Қазақстандағы сияқты нақты іске асырылған жоқ. «Көшпелі еркін ойлау» дәстүрі және бөтенді «өзі» ретінде қабылдау қабілеті қазақ халқының ментальді сипаттамасы, сонымен бірге әлемдік рухани тәжірибені еркін мұқият қабылдау үшін жағдай жасайды. Бұл біздің көз алдымызда болып жатқан Хантингтонның «өркениеттер қақтығысы» жағдайында таңқаларлық, мұнда идеологиялық «олқылықтар» сызықтары әртүрлі әлемдік конфессиялардың түйіскен жерінде жатыр. Өркениеттер тоғысында, әлемдік діндер қарым-қатынастарының ең биігінде тұрған Қазақстан осы саладағы барлық үдерістерді бастан кешуде. Дегенмен, біздің мемлекетіміздің басшысы және бұл жағдай оны әртүрлі діни конфессиялар өкілдерінің шынымен мүмкін болатын диалогы мен бейбіт өзара іс-қимылының мекені ретінде анықтай отырып, өз елі халқының нақты жетістігіне айналдырады. Конфессиялардың бейбіт диалогын орнатудағы біздің тәжірибеміз діни экстремизм нысанында көрініс табатын конфессияаралық өзара іс-қимыл саласындағы сілкіністерді бастан кешіретін қазіргі заманғы әлемдік қоғамдастық үшін мүлдем баға жетпес жетістік. Мемлекеттің әртүрлі діни бірлестіктердің конфессияішілік қызметіне араласпай, оларды оң диалог пен өзара түсіністікке бағыттау қабілеті сөзсіз назар аударуға және халықаралық тануға лайық. Осылайша, Қазақстанның өзінде ғана емес, бүкіл өңірде толерантты рухани дамуға, бейбітшілік пен тұрақтылыққа жағдай жасалады. Қазақстанның өткір әлеуметтік, этносаралық және конфессияаралық қақтығыстардың алдын алудағы тәжірибесін ескере отырып, 2010 жылы Қазақстанның Еуропадағы қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымына (ЕҚЫҰ) төрағалық етуі туралы шешім қабылданғаны тегін емес. Біздің еліміздің осы лауазымдағы қызметі – Қазақстанның беделін мойындаудың құрметті айғағы ғана емес, сонымен бірге бүкіл Еуразия құрлығы шеңберінде толерантты әлеуметтік дамудың қазақстандық моделін кеңінен тарату жөніндегі елеулі миссиясы. «Теміртау қалалық конфессияаралық қатынастар мәселелерін зерттеу мен талдау орталығы» КММ
Автор публикации
