Этникалық экстремизм ұғымы және осы саладағы экстремизмнің алдын алу
XXI ғасырда әлемде әртүрлі түрлердегі экстремизм кең таралған. Олардың арасында этникалық экстремизм ерекше назар аударуға тұрарлық, себебі ол тек қоғамның тұрақтылығына ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің аумақтық тұтастығы мен ұлттық қауіпсіздігіне тікелей қауіп төндіреді. Этникалық экстремизм қоғамда әртүрлі этникалық топтар арасында қақтығыстар мен келіспеушіліктер туындатып, олардың арасында айырмашылықтарды күшейтіп, әрқашан зорлық-зомбылыққа немесе әскери қақтығыстарға ұласуға мүмкіндігі бар.
Этникалық экстремизм дегеніміз – белгілі бір этникалық топтың немесе ұлттың мүддесін қорғау мақсатында радикалды шараларға бару, басқа ұлттарды немесе этникалық топтарды кемсіту, қудалау, жою немесе дискриминациялау. Мұндай экстремизм кейде «этникалық ұлтшылдық» немесе «жергілікті ұлттың үстемдігі» идеяларымен байланысты болады. Оның негізгі себептері әлеуметтік, саяси, экономикалық факторларға негізделген.
Біріншіден, этникалық экстремизм көбінесе мемлекеттің әртүрлі этникалық топтар арасында теңдік пен әділеттілікті қамтамасыз ете алмауынан туындайды. Қоғамдағы бір топтың басқа топқа деген өшпенділігі немесе алауыздығы шектен шығып, радикалды көзқарастарға жол ашады. Екіншіден, тарихи келеңсіз оқиғалар мен ұлттар арасындағы күрес, әділетсіздіктер мен басып-жаншулар этникалық топтардың экстремистік идеологияларға жүгінуіне себеп болуы мүмкін. Бұл қақтығыстар терең әлеуметтік бөліністер мен қарсыластықтардың артуына әкеледі.
Этникалық экстремизмнің бірнеше түрлері бар. Олардың ішінде ең кең таралғандары – сепаратизм және этникалық жікшілдік. Сепаратизм этникалық топтың тәуелсіздік немесе автономия алу мақсатында мемлекеттің тұтастығына қарсы әрекет жасауы болып табылады. Бұл жағдай әсіресе көп ұлтты мемлекеттерде жиі кездеседі. Мысалы, көптеген этникалық топтар өздерінің мәдениеті мен тілін қорғау үшін тәуелсіздікке ұмтылуы мүмкін.
Этникалық жікшілдік – бір этникалық топтың өзгені кемсітуге немесе шеттетудегі радикалды ұстанымы. Бұл топтар басқа этникалық топтарды айыптап, олардың қоғамда орын алуына қарсы шығады. Мұндай жағдайлар көбінесе экономикада немесе мәдениетте артықшылықтарға ие болып отырған этникалық топтардың меншік құқығын қорғау мақсатында туындайды.
Этникалық экстремизм қоғамның тыныштығын бұзуға, адамдардың қауіпсіздігіне тікелей қауіп төндіреді. Ол мәдениеттің, тарихтың, дәстүрдің қалыптасуында маңызды рөл атқаратын көпұлтты қоғамды ұрып-соғып, этникалық алауыздықты күшейтеді. Көп жағдайларда бұл жағдайлар зорлық-зомбылыққа, терроризмге немесе адам құқықтарының бұзылуына әкеліп соғады. Сонымен қатар, бұл ұлттар мен халықтар арасындағы түсіністік пен ынтымақтастықты жойып, саяси және әлеуметтік тұрақсыздықты тудырады.
Этникалық экстремизм әлемнің көптеген аймақтарында тұрақсыздыққа себеп болған. Мысалы, Балқан елдеріндегі этникалық қақтығыстар немесе Оңтүстік Азия мен Таяу Шығыстағы этникалық шиеленістер әртүрлі мемлекеттер мен этникалық топтар арасында көп жылдар бойы жалғасқан күреске әкелді.
Этникалық экстремизмді жою үшін ең алдымен, мемлекеттің саяси және әлеуметтік тұрақтылығын сақтауға бағытталған тиімді шаралар қабылдануы керек. Әлеуметтік әділеттілік пен теңдікті қамтамасыз ету, этникалық топтардың құқықтарын қорғау, біртұтас азаматтық қоғам құру маңызды қадамдар болып табылады.
Одан басқа, білім беру мен мәдени алмасу арқылы этникалық топтар арасындағы түсіністікті нығайту, төзімділік пен сыйластықты дамыту қажеттілігі артады. Ұлттық және халықаралық деңгейде терроризмге, радикализацияға қарсы күресу мақсатында заңнамалық шаралар, қауіпсіздік күштерін жетілдіру, арнайы бағдарламалар іске асырылуы тиіс.
Этникалық экстремизм бүгінгі күні маңызды қауіп-қатерлердің бірі болып табылады. Ол қоғамдағы ұлттар мен этникалық топтар арасындағы қақтығыстарды тереңдетіп, мемлекеттің тұрақтылығын әлсіретуі мүмкін. Этникалық экстремизммен күресу үшін халықтың барлық мүшелерінің құқықтары мен теңдігіне негізделген әділетті, тұрақты қоғам құру қажет. Сонымен қатар, әрбір азамат этникалық және мәдени әртүрлілікке төзімді, бір-бірін құрметтейтін ортада өмір сүруі тиіс.
Атырау облысы Дін істері басқармасы
Ақпараттық-талдау орталығының
бөлім басшысы
Салимов Избасар Ермекович
Автор публикации
