МЕМЛЕКЕТ ПЕН ДІН ИНСТИТУТТАРЫНЫҢ АРАҚАТЫНАСЫ
Мемлекет пен дін институттарының арақатынасы адамзат өркениетінің даму тарихында әрқашан ерекше орынға ие болған. Бұл байланыс қоғамның әлеуметтік, саяси және мәдени құрылымдарын қалыптастыруда шешуші рөл атқарды. Әлем елдерінде бұл қатынас әртүрлі модельдер мен тарихи тәжірибелерге сүйеніп қалыптасты: кейбір мемлекеттер дінді саяси билікпен тығыз байланыста ұстауға тырысса, басқалары діни институттарды мемлекеттік басқарудан алшақтатуға тырысты. Бүгінде жаһандану, зайырлылық және діни плюрализм жағдайында мемлекет пен діннің арақатынасы жаңа сипатқа ие болып отыр.
Мемлекет — белгілі бір аумақта билігін жүргізетін, заңмен реттелген басқару құрылымы. Ал дін — адам мен Жаратушы арасындағы сенім мен рухани байланысқа негізделген қоғамдық институт. Мемлекет пен діннің өзара әрекеті туралы зерттеулерде түрлі теориялық бағыттар кездеседі:
Секуляризм теориясы дінді мемлекеттік істерден бөлу қажеттігін негіздейді.
Теократиялық модель керісінше, мемлекеттің діни заңдарға бағынуы керек деп есептейді.
Кооперативтік модель мемлекет пен дін институттары өзара серіктестік арқылы қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз етуге тырысады.
Бұл теориялар мемлекеттің ішкі құрылымына, тарихи даму жолына және ұлттық ерекшеліктерге байланысты әр елде әртүрлі сипат алады.
Ежелгі өркениеттерде, мысалы, Мысыр мен Вавилонда, дін мен билік біртұтас құрылым ретінде қызмет етті. Орта ғасырларда Еуропада христиан шіркеуі мен монархия арасында билік үшін күрес жүріп отырды. Ислам әлемінде халифат үлгісіндегі басқару түрі дін мен мемлекеттің біте қайнасуын көрсетті.
Қазақ даласындағы дін мен мемлекеттің байланысы да өзіндік ерекшеліктерге ие болды. Қазақ хандығында ислам діні қоғамдық-рухани тірек ретінде танылып, билік иелері дінді басқарудың емес, қолдаудың құралы ретінде қарастырды. Бұл қатынас кеңестік кезеңде күрт өзгеріп, дін институттары толықтай мемлекет тарапынан шектеуге ұшырады.
Қазақстан Республикасы — зайырлы мемлекет. 1995 жылғы Конституцияның 1-бабында мемлекет пен діннің бөлек екені нақты көрсетілген. Бұл ұстаным мемлекеттің діни сенімге араласпауына және діннің мемлекеттік саясатқа ықпал етпеуіне бағытталған. Сонымен қатар, Қазақстан дін саласындағы толерантты саясатты ұстанып отыр. Әртүрлі діни конфессиялардың тіркелуіне, өз қызметін еркін жүргізуіне мүмкіндік беріледі. Мемлекеттік деңгейде дінаралық диалогты нығайту үшін 3 жылда бір рет Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезі ұйымдастырылады. Дегенмен, кейбір радикалды ағымдардың белсенділігі мен шетелдік діни идеологиялардың ықпалы қоғамда алаңдаушылық тудырып отыр. Бұл жағдайда мемлекет дін саласындағы қауіпсіздік пен рухани тұрақтылықты сақтау мақсатында арнайы саясат жүргізеді.
Мемлекет пен дін институттарының арақатынасы — қоғам дамуының күрделі әрі маңызды аспектісі. Бұл қатынас тарихи, мәдени, саяси және құқықтық факторларға сүйенеді. Қазақстан секілді көпұлтты әрі көпконфессиялы ел үшін мемлекет пен дін арасындағы тепе-теңдік пен үйлесімділік — елдің тұрақтылығы мен рухани қауіпсіздігінің басты кепілі. Сондықтан бұл саладағы саясат жан-жақты, ғылыми негізделген және қоғам мүддесіне сай жүргізілуі тиіс.
Автор публикации
